Nazwisko Windak bardzo dobrze komponuje się w wielickim kręgu nazwisk, których genezą jest kopalnia. Takie nazwy „odkopalniane” to właściwie nazwy odzawodowe np.Walacz i nazwy proste np. Bałwan. Nazwisko Windak w sposób łatwy i pozornie pewny przywodzi na myśl urządzenie kopalniane tj „windę”. Windak byłby obecnym „windziarzem”, czyli tym który obsługuje urządzenie zwane windą. Problemem jednak jest, że windę jako urządzenie wynaleziono w poł. XIXw. w USA, a nazwisko notowane jest przynajmniej od końca XVIw. Można próbować łączyć nasze nazwisko z niemieckim czasownikiem „winden” czyli nawijać, wciągać. W kopalni oczywiście było sporo urządzeń, których zasada działania opierała się na nawijaniu lin i w następstwie wyciąganiu, przesuwaniu urobku solnego. Teza ta jest wzmacniana przez wprowadzanie nazw niemieckich do kopalni przez nadzór niemieckojęzyczny i nowinki techniczne zazwyczaj pochodzące z Niemiec, czy Austrii. Tak jak widać, windak musiałby być osobą związaną z obsługą takich urządzeń.
Wszystko co powyższe wygląda fajnie i niestety złudnie, bo istnieje kilka problemów.
To skąd właściwie to nazwisko?
Nazwisko Windak to zniekształcone staropruskie imię Windikō, które oznacza syna Winde. Windikō jest więc nazwiskiem odojcowskim podobnie jak nazwiska Tomasik- syn Tomasza, Piotrowicz- syn Piotra, Jacobson- syn Jakuba czy McArthur- syn Artura itd.
Windak właściwie oznacza „POCHODZĄCEGO Z RODU WINDE. Ród ten w dawnych Prusach był znaczącym rodem, czego dowodem jest istnienie aż 14-stu miejscowości pochodzących od tego rodu. 13 miejscowości zwało się po prusku dosł. wsiami Windego czyli Windekaymami. Kaym [pol. kajmy, kiejmy] to rodzaj wsi pruskiej, wsi obronnej gdzie dawniej był gródek lub dwór. Drugi rodzaj wsi pruskiej to lauks [pol. ławki] to wieś otwarta, czyli pola. Takie rozróżnienie wsi zaistniało w okresie krzyżackim, bo w okresie staropruskim kaym i lauks stanowił jedność jak w innych krtajach dwór i wieś z polami. (więcej na ten temat w sekcji HISTORIA PRUSÓW / DO PRZYJŚCIA ŚW. WOJCIECHA) Do dzisiaj w Polsce istnieje tylko jedna miejscowość o pierwotnej nazwie pruskiej, są to Windykajmy pod Kętrzynem. Zniekształcenia pierwotnych pruskich nazw miejscowych i osobowych są związane z zapisem nazwy pruskiej na łacinę, na j. niemiecki i wreszcie na j. polski. Dodatkowe zmiany w pisowni były związane z wymową, lub z błędami pisarzy np. stara pruska nazwa pewnej wsi pod Olsztynem WINDE-KAYMEN zmieniała nazwę na Windtkeim- Windtken- Windikendorf- Windeken Windken , a po 1945 roku na polskie ..........Wołowno. W późniejszym okresie nazwy miejscowości modą niemiecką ulegają skróceniu, i wtedy to powstają nazwy miejscowości Windyki k. Mławy gdzie mieszkają właściciele o nazwisku Windyka, Windyk k. Iławy gdzie mieszkają Windykowie, a w Windaku k. Chełmży mieszkają Windakowie.
Windakowie wywodzą się z miejscowości Windak. W czasach krzyżackich wieś posiadała dwie nazwy tj. nazwę Windak (wspominaną w 1400 roku) i Nydecke -wynikało to z faktu ustanowienia typowego majątku rycerskiego na prawie pruskim stworzonego przez Krzyżaków, a mającego ok. 8 łanów (prawdopodobnie przyłączono do dawnej dwułamowej wsi obronnej Windak sąsiednią nowo powstałą wieś Nydecke o pow. 6 łanów. Nazwa Nydecke to w uproszczeniu po polsku znaczy Nowa Wieś. Windak stał się przysiółkiem Nydecke, a właściciele tj. Windakowie zaczęli pisać się odmiejscowo czyli von Nydecke [pol. z Nydecke], lecz nadal są zwani swym pierwotnym nazwiskiem.
Zagadnienie pochodzenia nazwy Windak było rozpatrywane przez zespół lingwistów kierowany przez prof. Witolda Taszyckiego[1]. Naukowcy ci, nazwę Windak wraz z innymi pięcioma nazwami włożyli w grupę „nazw niejednoznacznych etymologicznie, które można analizować jako niemieckie". Zespół prof. Kazimierza Rymuta[2] podobnie myśląc wyprowadzał nazwisko nasze jako :
Ciekawe, że te dwa zespoły polskich naukowców nie wzięły pod uwagę tożsamości nazwy miejscowej z nazwą osobową. Naukowcy też nie wzięli pod uwagę częstych nazw miejscowych i osobowych z rejonu północno-wschodniej Polski. Słowniki pruskich nazw osobowych i miejscowych są wydane przez naukowców królewieckich już w latach 20-tych XX wieku.tj. G. Garullisa[3] i R. Trautmanna[4].
Na podstawie powyższych prac Garullisa, Trautmanna i Grasildy Blažiene[5],[6] wyznaczono położenie wielu miejscowości rodowych Winde lub Windikö.
1. Windekaym- Klein Windkeim i Gross Windkeim- Vindkiemis k. Świętej Siekierki
2. Windekaym k. Schiewenau k.Tapiawy
3. Windekaymen Neuhof część Królewca
4. Windelauchs- Windlau-Wendelau-Vandeluva (lauchs to [prus.]lauks- [pol.] ławki, wieś)
5. Windekaymen- Windtkeim- Windtken- Windikendorf- Windeken Windken Wołowno k. Olsztyna
6. Windeck- Windek- Windikendorf- Windackendorf teraz Sudwa k. Olsztynka
7. Windack- Windak Nydecke k. Chełmży
8. Windgirren - Wittgirren Berginswalde k. Ragnety ([prus.]girren-[pol.] las)
9. Windekenhayn- Windckenhagen- Windenhagen- od Wyndekoy dziś Winiec k. Ostródy
10. Windenhof - obecnie Kunik k. Dobrego Miasta
11. Winditen w Natangii (?)
12. Windyki k. Mławy
13. Windeck-Windyki k. Iławy
14. Windtken Windykajmy k. Kętrzyna
Nazwy osobowe: Imiona/przydomki/nazwiska
1. Winde
2. Windikö- Windenko- Windike- Wyndyche- Windica- Vindica
3. Windio- Wyndio
4. Windil
5. Windyk- Windek- Windyka- Windyga
6. Windek- Windak- Windack
Biliografia:
[1] Onomastica, red. Witold Taszycki, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998.
[2] Rymut Kazimierz, Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Kraków 2001.
[3] Gerullis Georg , Die altpreussischen Ortsnnamen, Leipzig-Berlin 1922r.
[4] Trautmann Reinhold, Die altpreussischen Personennamen, 1925r
[5] Grasilda Blažiene, Oiconyms with *kaim in East Prussia, History. A Collection of Lithuanian Universities' Research Papers(Istorija. Lietuvos aukštuju mokyklu mokslo darbai), issue: 72 / 2008
[6] Grasilda Blažiene , On the Issue Concerning Prussian Proper Names, History. A Collection of Lithuanian Universities' Research Papers (Istorija. Lietuvos aukštuju mokyklu mokslo darba i, Baltische Ortsnamen in Ostpreussen), issue: 79 / 2010
[7] Rozalia Przybytek, Ortsnamen baltischer Herkunft im südlichen Teil Ostpreussens (Nazwy miejscowe pochodzenia bałtyckiego w południowej części Prus Wschodnich), Stuttgart 1993